Kelimelerin Kapısından İçeri: Açık Görüşte Kaç Ruh Sığar?
Bir yazarın kaleminden çıkan her cümle, aslında bir kapıdır. Kimi zaman içeriye ışık sızdırır, kimi zaman da karanlığın sesini. “Açık görüş” denilen o kavram, bir cezaevinin duvarları arasında bile bir hikâyenin doğmasına sebep olabilir. Çünkü kelimeler, kapıları açar; demir parmaklıkları bile aşar. Bu yazı, açık görüşe en fazla kaç kişi girebilir? sorusundan doğan bir edebi sorgulama: kaç kişi değil, kaç duygu, kaç hatıra, kaç sözcük sığar o daracık zamana?
Ziyaretin Sınırları, Ruhun Sınırsızlığı
Açık görüş, resmi bir kavramdır; yasalarla, yönetmeliklerle belirlenmiş bir düzenin parçası. Ancak edebiyat, bu düzenin dışına taşmayı sever. Fiziksel olarak belki üç, belki dört kişi sığar o masanın etrafına. Fakat ruhsal düzlemde, orada onlarca insan vardır: özlemler, geçmişin yankıları, unutulmuş çocukluk sesleri… Yusuf Atılgan’ın Anayurt Oteli’ndeki Zebercet’i düşünelim; yalnızlıkla çevrili bir dünyada, kimseyi ağırlayamaz hâle gelmiştir. Açık görüş, Zebercet’in aksine, insanın yeniden “karşısındakine” dokunabildiği o nadir andır.
Bir Masanın Etrafında: Kişiler mi, Karakterler mi?
Bir açık görüşte masaya oturan dört kişi, sadece dört birey değildir. Bir anne, bir çocuk, bir mahkûm ve bekleyen bir hayat… Her biri kendi romanını taşır. Bu masada oturanlar, adeta Victor Hugo’nun Sefiller’inden çıkmış karakterler gibidir: Jean Valjean, içindeki suçla değil, içindeki insanla mücadele eder. Açık görüşteki her temas, affetmenin ve anlaşılmanın minik bir sembolüdür. Her tokalaşma, “dışarı” ile “içeri” arasındaki sınırın bir anlığına kaybolduğu o büyülü kesişme noktasına dönüşür.
Bir Karakter Olarak Görüş
Edebiyat, soyut kavramlara can vermekte ustadır. O hâlde, açık görüşü bir karakter gibi düşleyelim: soğukkanlı ama kırılgan, resmî ama duygusal. Görüş, iki dünyanın arasında duran sessiz bir tanıktır. Ne tamamen özgür, ne tamamen tutsaktır. Her kelimeyi dinler, her bakışı kaydeder. Çünkü orada geçen her saniye, bir insanın ömrüne denk düşebilir. Bu yüzden açık görüşün sorusu artık “kaç kişi girebilir” değil, “kaç hayat dokunabilir” hâline gelir.
Edebiyatın Penceresinden Görüş Odası
Birçok roman, mektuplarla, ayrılıkla, bekleyişle örülür. Sabahattin Ali’nin Kürk Mantolu Madonna’sında, Raif Efendi’nin iç dünyası, dış dünyanın hapishanesinden çok daha dardır. Oysa açık görüşte, fiziksel duvarların içinde bile içsel özgürlük anları doğar. Bir bakış, bir el hareketi, bir gülümseme… Edebiyatın diliyle konuşursak, açık görüş, “anlamın en yoğunlaştığı sahne”dir. Gerçek ve hayalin kesiştiği, insan olmanın kırılgan güzelliğini görünür kıldığı bir an.
Yasadan Edebiyata: Sınırların Dili
Resmî olarak, açık görüşte içeriye girecek kişi sayısı sınırlıdır. Genellikle mahkûmun yakın akrabalarından birkaç kişi kabul edilir. Ancak kelimelerin dünyasında bu sınır silinir. Çünkü her edebi metin gibi, açık görüş de bir metafordur: bir insanın diğerine ulaşma çabası. Açık görüşe en fazla kaç kişi girebilir? sorusunun yanıtı, edebiyat açısından şudur: Kalbiyle gelen herkes girebilir. Çünkü edebiyatta kapılar yalnızca anahtarla değil, anlamla açılır.
Bir Kelimenin İçinde Kaç İnsan Yaşar?
Yazarlar bilir; bir kelimenin içine koca bir evren sığabilir. “Anne” kelimesine bakın mesela — binlerce hikâye, binlerce yüz. Açık görüş de böyledir. O dar odada, bir anneyle evladının karşılaşması, yalnız iki bedenin değil, iki romanın buluşmasıdır. Edebiyatın büyüsü, bu küçücük anları evrensel kılmasında yatar. Bu yüzden her açık görüş, bir edebi sahnedir; her bakış bir dize, her sarılış bir paragraf.
Son Söz: Görüş Bitince de Hikâye Devam Eder
Demir kapı kapandığında, açık görüş sona erer ama anlatı bitmez. Çünkü her ayrılık yeni bir cümlenin başlangıcıdır. Belki de bu yüzden, kelimelerin gücü, insanın özgürlüğünden bile geniştir. Açık görüşün sınırları vardır, evet — ama duyguların yoktur.
Sen okur, sen yazar, sen tanık…
Peki senin için “açık görüş” neyi çağrıştırıyor? Yorumlarda kendi hikâyeni, kendi edebi çağrışımını paylaş — çünkü her yorum, bu yazının devamı olacak yeni bir paragraftır.